Informacja od zarania dziejów stanowi niezwykle potężną siłę. Historia jednego z najokropniejszych jej zastosowań rozpoczęła się w 1930 roku. Wtedy to Joseph Goebbels został odpowiedzialny za propagandę w partii nazistowskiej. Następnie po przejęciu władzy przez NSDAP w roku 1933, Adolf Hitler mianował go ministrem propagandy. Jako pierwszy wykorzystał masowe środki przekazu – prasę, radio, film – do celów dezinformacyjnych na niespotykaną dotąd skalę.
Jak grzyby po deszczu…
Nic tak nie sprzyja powstawaniu fake newsów, jak sytuacje, które budzą w ludziach wielkie emocje. Różnego rodzaju kryzysy i inne dramatyczne wydarzenia są idealnym podłożem dla wzrostu liczby fałszywych informacji. Sprawdzanie smartfona co 5 minut, scrollowanie Facebooka i przeglądanie w napięciu serwisów informacyjnych – znacie to? Tryb czujności po całości! W takim stanie jesteśmy bardzo podatni na bezrefleksyjne przyswajanie nowych informacji oraz ich powielanie. Osoby wpadające w ten wir pociągają za sobą kolejne – stąd też znikające z prędkością światła makarony i papiery toaletowe na pułkach marketów, podczas pojawiania się pierwszych przypadków koronawirusa w Polsce.
Od plotki do fake news
Jak wcześniej wspomniałem, zjawisko fake news jest stare jak świat. Można powiedzieć, że “mamy je w genach”. Gdy w procesie ewolucji udało nam się wykształcić mowę, zaczęliśmy opowiadać historie… Widziałam ostatnio Kamilę i Krzyśka w parku. Coś chyba między nimi jest! Kiedyś siedząc przy ognisku, a teraz raczej przy drinku, opowiadając tego typu historie – puszczaliśmy w obieg plotkę. Plotka to z definicji zmienny komunikat, krążący w wielu wersjach. Określana jest jako narzędzie służące do kształtowania rzeczywistości społecznej – co dodatkowo zaświadcza o sile jej oddziaływania.
Dlaczego fake news staje się viralem?
Poszukujemy krwi AB Rh- dla mojej koleżanki!! Mamy tylko 24h na znalezienie dawców! Przekaż dalej, komu możesz! Więcej szczegółów pod nr 721… – “najlepsze” efekty osiągają takie fake newsy, które potrafią mocno wpłynąć na nasze emocje. Mocne pobudzenie, które dodatkowo wzbudza naszą ekscytację, podziw, a czasem lęk prowadzi do największej liczby udostępnień w mediach społecznościowych.
Inny istotny czynnik stanowi ludzka skłonność, by wierzyć w informacje, które są zgodne z własnymi przekonaniami oraz odrzucać te, które zgodne z nimi nie są. Badacze nazwali to zjawisko efektem potwierdzenia lub błędem konfirmacji. Nie ma zatem znaczenia, czy jest to osoba pracująca na kasie w Biedronce, czy dyrektor banku.
Zobacz wyniki reakcji, komentarzy i udostępnień poniżej. Często powtarzane kłamstwo staje się prawdą? Nie mów, że Ty nigdy w nic nie uwierzyłeś… 😉 Historię o Cristiano Ronaldo i jego hotelach przekształconych na szpitale bez weryfikacji opisała nawet Marca – największe hiszpańskie czasopismo sportowe.
Fake news – formy i rodzaje
Fałszywe informacje możemy spotkać pod wieloma postaciami. Posty z prawdziwą grafiką, ale całkowicie zmieniającym kontekst opisem. Artykuły na stronach, które do złudzenia przypominają największych wydawców. Do tego krzyczące, “clickbaitowe” nagłówki, często pisane CAPS LOCKiem – “UWAGA!! WAŻNE!”.
Świetny poradnik, w którym znajdziecie wiele szczegółów dotyczących różnorodności fake newsów i technicznych sposobów ich wykrycia przygotowała fundacja Panoptykon. Link poniżej.
Kliknij tutaj, aby otworzyć poradnik “Stop dezinformacji.”
Zrób to, zanim uwierzysz i podasz dalej
Wiele artykułów dotyczących sposobów rozpoznania, czy dana informacja jest prawdziwa, czy też stanowi fake news skupia się na podobnych elementach: sprawdź źródło lub sprawdź autora. Niestety nawet poważne serwisy informacyjne, które możemy uważać za rzetelne, wpadają w pułapkę powielania niesprawdzonych informacji opartych na plotkach.
Poniżej przedstawiam Wam 5 porad, które są genialne w swej prostocie i pozwolą Wam wykryć, bądź uchronić się przed większością fake newsów.
- Zweryfikuj informację w Google
- Najczęściej to wystarczy. Tak było m.in. przy memie o Cristiano Ronaldo i jego hotelach przekształconych w szpitale.
- Wklej linijkę tekstu z posta. Możesz ponadto wziąć go w cudzysłów, dzięki czemu Google uściśli wyszukiwanie do konkretnego wyrażenia.
- Sprawdź strony demaskujące fake newsy np. demaskator24.pl.
- Edukuj się
- Dowiedz się, pod jakimi postaciami może kryć się fake news, na jakie szczegóły zwracać uwagę. Możesz to zrobić, czytając wspomniany wyżej poradnik “Stop dezinformacji”.
- Zaczekaj
- Nie zawsze mamy możliwość zweryfikowania informacji. Zwłaszcza jeśli jest to “Super tajny przeciek od przyjaciela premiera”.
- Rozwiń krytyczne myślenie
- Większość fake newsów jest pisana tak, aby wydawały się wiarygodne, dlatego też tak łatwo dać się złapać.
- Emocje sprawiają, że trudniej nam podjąć racjonalną decyzję, dlatego też celem twórców fake newsów jest zaszokowanie odbiorców.
Fałszywe informacje doskonale maskują się w całym szumie informacyjnym, którym wypełnione są media społecznościowe. Wystarczy, że wideo lub zdjęcie opatrzone zostanie nieprawdziwym, ale za to wpływającym na nasze emocje opisem i gotowe. Bądźcie czujni!
Do następnego!
Źródła do tego wpisu pochodzą z: A short guide to the history of ’fake news’ and disinformation, Plotka jako narzędzie kształtowania rzeczywistości społecznej. Afera Rywina w dyskursie prasowym., TheSun.co.uk, panoptykon.org, Kahneman D., Pułapki myślenia.
